Powiększalniki
Powiększalnik - urządzenie służące do wykonywania powiększeń fotograficznych (pozytywów) z negatywów.
Śląskie Zakłady Optyczne w Katowicach
Powiększalnik API wyprodukowany w Śląskich Zakładach Optycznych w Katowicach na początku lat 50. XX w.
Pierwszymi wyprodukowanymi w Polsce po zakończeniu II wojny światowej powiększalnikami, były wyprodukowane w Wełnowcu pod Stalinogrodem /Katowice/ powiększalniki o nazwie API. Były to urządzenia bezobiektywowe przystosowane do stosowania standardowych obiektywów od aparatów fotograficznych, przeznaczone do wykonywania powiększeń z negatywów formatu 4x4 cm oraz 24x36 mm. Jednocześnie z uruchomieniem tej produkcji śląskie zakłady uruchomiły produkcję maskownic powiększalnikowych. Śląskie Zakłady Optyczne to działające jeszcze przed wojną Zakłady Optyczne IWOKA w Katowicach, a znacjonalizowane po zakończeniu II wojny światowej.
Informacje o powiększalniku oraz zamieszczone zdjęcie pochodzą z miesięcznika Fotografia z sierpnia 1953 roku.
Warszawskie Zakłady Wytwórcze Sprzętu Filmowego
Powiększalnik Żak wyprodukowany w 1957 roku, przeznaczony był do wykonywania powiększeń z negatywów formatu 24 x 36 mm
Warszawskie Zakłady Foto-Optyczne / Polskie Zakłady Optyczne
Informacja prasowa o rozpoczęciu w Warszawskich Zakładach Kinotechnicznych produkcji powiększalników Krokus, zamieszczona w Ekspresie Wieczornym w maju 1954 roku
Krokus był powiększalnikiem formatu 6x9 cm z korpusem wykonanym w całości z metalu, z płytą podstawy wykonaną z drewna, wyposażoną w instalację elektryczną – gniazdo elektryczne oraz wyłącznik. Powiększalnik posiadał niezwykle stabilny statyw wykonany z trzech stalowych prętów. Był to powiększalnik o standardowym pionowym układzie oświetlającym składającym się z żarówki oraz dwusoczewkowego kondensora. Fabryczne wyposażenie powiększalnika stanowił obiektyw o ogniskowej 10,5 cm (Matar lub Amar)
Krokus – nazwa pierwszego wyprodukowanego w Warszawskich Zakładach Kinotechnicznych powiększalnika związana była z działalnością produkcyjną WZFO oraz PZO przez cały okres istnienia tych zakładów. Od końca lat 70. XX w. taką nazwę nosiły nie tylko powiększalniki, ale i głowice filtracyjne, rzutniki, zestawy oświetleniowe czy tanki do wywoływania filmów. Nazwa Krokus jako znak handlowy dodana została do nazwy przedsiębiorstwa Optomechanika wydzielonego w latach 90. ze struktur Polskich Zakładów Optycznych
Pierwszy model powiększalnika Krokus dzięki udanym rozwiązaniom konstrukcyjnym stał się wzorem do budowy i rozwoju całej grupy powiększalników formatu 6x9 cm.
W 1958 roku Warszawskie Zakłady Foto-Optyczne uruchomiły produkcję powiększalnika Meteor Color służącego do wykonywania powiększeń z negatywów o maksymalnym formacie 4x4 cm. Charakteryzował się oryginalnym poziomym układem oświetlającym, składającym się z podwójnego kondensora oraz lustra odchylającego. Oprócz układu oświetlającego nowatorskim rozwiązaniem było wyposażenie powiększalnika w optyczny wskaźnik ostrości obrazu. Powiększalnik przeznaczony był do wykonywania zdjęć czarno-białych oraz barwnych przy użyciu filtrów korekcyjnych.
W 1958 roku uruchomiono również produkcję powiększalnika Meteoryt. Był on przeznaczony wyłącznie do wykonywania zdjęć czarno-białych. Powiększalnik posiadał zmodyfikowany (uproszczony) układ oświetlający składający się z lustra elipsoidalnego, co uniemożliwiło stosowanie filtrów korekcyjnych do wykonywania zdjęć barwnych. W 1964 roku opracowano i wdrożono do produkcji powiększalnik Meteor. Był to uproszczony model powiększalnika Meteor Color, pozbawiony jednak został, podobnie jak Meteoryt, pojemnika na filtry korekcyjne oraz wskaźnika ostrości.
Powiększalniki Meteor Color i Meteoryt
Powiększalnik Meteoryt. Obiektyw powiększalnikowy posiadał na stałe wbudowaną osłonę przeciwsłoneczną która służyła również jako pierścień zmiany stopnia przysłony
Osobną grupę powiększalników produkowanych w Warszawskich Zakładach Foto- -Optycznych stanowiły urządzenia: Beta, Beta Nowa oraz Mak.
Były to powiększalniki bardzo tanie, małych wymiarów, wykonane w dużym stopniu z tworzyw sztucznych, przeznaczone dla potrzeb młodych fotoamatorów.
Pierwszy powiększalnik z tej grupy, małoobrazkowy Beta, znalazł się na półkach sklepowych w 1960 roku. W 1967 roku pojawiła się w sprzedaży jego zmodernizowana wersja – powiększalnik Beta Nowa.
Powiększalniki Beta
Mak był powiększalnikiem na format negatywu 6x6 cm, w którym zastosowano wbudowany na stałe obiektyw Bilar 1:8/66 mm oraz, co było nader śmiałym rozwiązaniem, kondensor składający się z dwóch soczewek Fresnela wykonanych z plexi.
Powiększalnik Mak (jak reklamowały WZFO) miał stanowić uzupełnienie aparatu Druh. Wykonany prawie w całości z plastiku. Był tani. Jego cena miała wynosić ok. 350 złotych, gdy powiększalnik Beta miał kosztować w tym samym czasie ok. 600 złotych. Jadwiga Mazurek – pracownica Działu Montażu WZFO – przy powiększalniku Mak. Zdjęcie z marca 1962 roku ze zbiorów Jadwigi Mazurek
Pod koniec lat 50. pierwszy model powiększalnika Krokus doczekał się następców. Taśmy montażowe zakładu opuściły wówczas powiększalniki Krokus Color (przystosowane do wykonywania fotografii barwnej) oraz Krokus II. Były to zmodyfikowane i unowocześnione konstrukcje pierwszego modelu powiększalnika Krokus. Następnymi konstrukcjami wprowadzonymi do produkcji były powiększalniki Krokus 3 Color oraz jego uproszczona, a zatem tańsza, wersja – Krokus 3. W powiększalnikach tych po raz pierwszy zastosowano ramkę negatywową nowej konstrukcji wyposażoną w ruchome listwy maskujące.
Powiększalniki Krokus 3 oraz Krokus 3 Color
Przeznaczony na rynek niemiecki prospekt reklamowy powiększalników Krokus 3 Color
Głowice filtracyjne do wykonywania zdjęć barwnych – starszego typu GF (model prototypowy) oraz nowsza, Krokus GFA.
Głowica GF przeznaczona do powiększalników Krokus 3 i Krokus 66, skonstruowana została ok. 1976 roku przez zespół w składzie: Jan Figlewicz, Krzysztof Kapkowski oraz Witold Woźniakowski. Głowi-ca wyposażona była w filtry korekcyjne ze szkła barwnego. Prezentowano ją na targach Photokina’76, gdzie cieszyła się sporym zainteresowaniem. Nowe typy głowic filtracyjnych GFA wyposażone zostały w szklane filtry dichroiczne.
Krokus 3 był jednym z ostatnich powiększalników produkowanych w WZFO o walcowatej budowie kopuły. Pod koniec lat 60. w Biurze Konstrukcyjnym Warszawskich Zakładów Foto-Optycznych przy współpracy z Centralnym Laboratorium Optyki, Katedrą Optyki Politechniki Warszawskiej oraz Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie opracowano powiększalniki nowej generacji, o odmiennym nowoczesnym wyglądzie zewnętrznym, posiadające kopuły o przekroju zbliżonym do trapezu.
Powiększalniki nowej generacji, której przedstawicielem jest między innymi Krokus 66 Mat, posiadały kopuły o przekroju zbliżonym do trapezu. Krokus 66 Mat był powiększalnikiem wyposażonym w automatyczny system ustawiania ostrości
W latach 70. i 80. XX wieku opracowano nowe konstrukcje powiększalników bazują-ce na rozwiązaniach urządzenia Krokus 66 Color. Były to powiększalniki różnych typów i odmian: Krokus 35, Krokus 67, składany kompaktowy Krokus Mini oraz przeznaczony dla zawodowców powiększalnik Krokus 69 Color S oraz Krokus 4.
Na zdjęciach strony tytułowe katalogów zachodnioniemieckiego, włoskiego oraz węgierskiego z bogatą ofertą powiększalników Krokus
Krokus 69 Color S - powiększalnik najwyższej światowej klasy
Jeden z ostatnich modeli powiększalników wyprodukowanych w Polskich Zakładach Optycznych – kompaktowy powiększalnik Krokus Mini, który był przeznaczony dla amatorów
W 1980 roku, jak poinformował dziennik Super Express z 6 stycznia, Polskie Zakłady Optyczne wytwarzały 19 rodzajów powiększalników, a planowana produkcja w owym roku miała wynieść 75.000 sztuk. W rzeczywistości na początku lat 80. roczna produkcja powiększalników była wyższa i wynosiła ok. 120.000 sztuk. 60% produkcji wyeksportowano głównie do ZSRR oraz krajów zachodnich.
Projekty powiększalników opracowane przy współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie
